Hoe veilig zijn moderne kleine kerncentrales (SMR’s) in vergelijking met traditionele kerncentrales?

Kort antwoord: ze zijn in veel gevallen veiliger, maar traditionele watergekoelde centrales zijn al heel erg veilig.

Lang antwoord: SMR's moeten aan dezelfde eisen voldoen als de centrale in bijvoorbeeld Borssele . De centrale in Borssele is 50 jaar oud en staat bekend als een van de beste en veiligste kerncentrales ter wereld. Bij de ontwikkeling van SMR’s hebben ze wel gekeken naar hoe zo'n centrale NOG veiliger kan worden. Bij de 300 Megawatt SMR van GE Hitachi hebben ze er bijvoorbeeld voor gezorgd dat de reactor minimaal een week passief gekoeld kan worden als de pompen uit vallen. Andere SMR's maken gebruik van andere koel-mediums; gesmolten zout is daar een voorbeeld van.

Daarbij worden 'lessons-learned' toegepast. Zo worden na '9-11' (nog) strengere normen gehanteerd voor bestendigheid tegen (vliegtuig-) inslagen. Bijvoorbeeld in de vorm van een dubbel uitgevoerd insluitingsgebouw. Na ‘Fukushima’, waar een waterstofexplosie uiteindelijk zorgde voor de vrijzetting van radioctiviteit, worden nu katalysatoren aangebracht die waterstof weer omzetten in onschadelijk water.

Hoe wordt omgegaan met nucleair afval, en wat zijn de kosten en risico’s van langdurige opslag?

In Nederland is dat bij wet geregeld. Bedrijven waar radioactief afval ontstaat, moeten dat aanbieden bij COVRA. COVRA is de centrale organisatie voor radioactief afval. De veroorzaker betaalt voor het ophalen en het voor altijd opslaan van dit afval. COVRA werkt aan een ondergrondse opslag voor al het langlevende radioactieve afval. COVRA organiseert regelmatig excursies waarbij je als bezoeker het gebouw in mag waar al het hoogradioactieve afval opgeslagen wordt.

Aanvullende nuancering: huidige kerncentrales benutten maar 4% van de brandstof. De rest wordt nu beschouwd als afval. Nieuwe centrales zoals die van het Nederlandse bedrijf Thorizon, kunnen op termijn de resterende 96% grotendeels opgebruiken. De zogenoemde splijtingsproducten die je hierna overhoudt blijven voor maximaal 300 jaar radioactief. COVRA werkt aan concepten voor een ondergrondse opslag voor al het langlevende radioactieve afval. Nu in Finland de ingebruikname van hun ondergrondse 'eindberging' aanstaande is, werkt men daar nu ook aan een initiatief dat deze faciliteit ook voor andere landen beschikbaar maakt. De kans dat in Nederland nog een eindberging moet worden gebouwd, achten wij gering.

Overigens wordt in Europa op aanzienlijk grotere schaal hoog toxisch afval ondergronds opgeslagen dat voor eeuwig giftig blijft. In tegenstelling tot deze afvalstromen wordt radioactief afval verwerkt in dik glas, en dankzij dit dikke glas kunnen splijtingsproducten dus niet meer vrij bewegen. Radioactief afval wordt dus netjes bewaard, en vormt weinig tot geen risico's voor de omgeving. Dit in tegenstelling tot ‘normaal’ hoog toxisch afval, dat in veel grotere hoeveelheden wordt verzameld, maar dat zelden inzet van politieke discussies is.

Wat gebeurt er bij een ongeval of sabotage? Zijn er noodplannen en hoe worden inwoners geïnformeerd en beschermd?

In het ergste geval wordt een meltdown veroorzaakt. Maar het reactorgebouw is dusdanig ontworpen dat het haast onmogelijk is dat er bij een meltdown een relevante hoeveelheid radioactiviteit ontsnapt naar de buitenwereld. Belangrijk in deze kwestie is om te weten dat de grootste meltdown ter wereld met een civiele, en toegelaten reactor, in Fukushima gebeurde. Bij dit ongeluk ging het om drie (!) meltdowns, maar mensen hebben geen kanker gekregen door blootstelling aan de radioactiviteit die daarbij vrijkwam. Informatie over dergelijke ongelukken wordt bijgehouden door de VN op de webpagina van het Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR). Elders publiceerden wij hierover een explainer. In Nederland worden mensen door het RIVM en de GGD's geïnformeerd over de mogelijke radiologische gevolgen van een ongeluk op een kerncentrale, en de bescherming is integraal onderdeel van het ontwerp en wordt getoetst door de ANVS (Authoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming).

Het enige civiele reactorongeluk dat doden heeft veroorzaakt vond plaats in Tsjernobyl. Het betrof daar een reactor die in het westen nooit zou zijn toegelaten, en waarvan zelfs in de Sovjet-Unie van destijds de toelating alleen kon standhouden door het achterhouden van cruciale informatie. Dit ongeluk heeft echter tot een wrang voordeel geleid. Omdat het plaatsvond bij een in werking zijnde centrale, én als gevolg van erop volgende reactorbrand (die bij toegelaten reactoren niet kan plaatsvinden) waardoor naar schatting ruim de helft van de radioactieve ‘inventaris’ de lucht in ging, is het moeilijk voorstelbaar hoe een nog groter ongeluk dan dit met een reactor zou kunnen plaatsvinden. Het exacte aantal dodelijke slachtoffers van Tsjernobyl zal waarschijnlijk nooit worden achterhaald, maar dankzij het onderzoek van reeds genoemde UNSCEAR (VN) weten we dat het er minder zijn geweest dan 100. Daarmee is het een zeer ernstig ongeluk, maar ongelukken van vergelijkbare omvang waren in bijvoorbeeld de luchtvaart nooit een reden om het luchtvaart op te houden, wel om de lessons-learned te implementeren.

Wat zijn de totale kosten van een kleine kerncentrale, inclusief bouw, onderhoud en ontmanteling?

Kort antwoord: deze zijn voor rekening van de firma die opdracht geeft voor de bouw van een centrale en die de centrale gaat exploiteren. In Nederland is iedere kerncentrale verplicht om gedurende de tijd dat de centrale operationeel is haar eigen ontmantelingsfonds te vullen.

Lang antwoord: dat hangt af van het formaat van de centrale en hoeveel er reeds van gebouwd zijn. De eerste centrale is altijd het duurst. Als er meerdere centrales succesvol gebouwd zijn, en men heeft geleerd hoe deze het best te bouwen zijn, dan dalen de kosten van zo'n centrale. Een BWRX300 van GE Hitachi wordt nu op 1.8 miljard geschat voor de eerste. Maar ergens rond de 10e moeten deze kosten gedaald zijn tot ongeveer 1 miljard. En dan kost ie zo'n 3300 per kilowatt en dat is behoorlijk goedkoop. Ter vergelijking, Hinkley Point C zit ver over de 10000 per kilowatt.

Hoe verhoudt de kostprijs van kernenergie zich tot die van andere duurzame energiebronnen zoals wind- en zonne-energie?

Het moeilijke aan deze vraag is dat je de kostprijs niet één-op-één kunt vergelijken. De kerncentrales leveren stroom wanneer dat nodig is. De stroomproductie van windmolens en zonnepanelen sluit vaak niet aan op de vraag. Daarom is veel overcapaciteit, infrastructuur, opslag en reservecapaciteit (in de vorm van gascentrales) nodig. Het probleem van het huidige denken zien wij als volgt: ‘de fata morgana van goedkope stroom uit wind en zon’. We komen er nu namelijk achter dat het gebruik van ‘goedkope’ stroom uit zon en wind een topzwaar elektriciteitssysteem vereist. Namelijk een stapeling van installaties die een stapeling van kosten met zich meebrengt - denk aan hoogspanningskabels, transformatoren, overcapaciteit (je bouwt 2~3x meer dan je denkt nodig te hebben), gascentrales voor nood, batterijen, waterstof, etc. etc. Hoe meer kernenergie, en hoe meer het systeem als geheel daarop leunt, hoe minder topzwaar het systeem wordt. 

Berekeningen die vanuit de juiste vraagstelling worden ingestoken (namelijk ‘welk elektriciteitssysteem leidt tot de laagste maatschappelijke kosten?’), een vraagstelling die noch aan de Klimaattafels, noch in ons huidige NPE aan de orde is geweest, leiden steevast tot de uitkomst dat 95% kernenergie de basis is voor het goedkoopste CO2-vrije elektriciteitssysteem. 

Wie draagt het financiële risico als een project niet haalbaar blijkt of stilgelegd wordt?

De firma die de centrale laat bouwen. Bij SMR's kunnen dit commerciële partijen zijn, deze partijen zullen ongetwijfeld het risico willen afdekken en maken hier waarschijnlijk afspraken over met de Nederlandse staat en het land dat de exportvergunningen moet verlenen."

Hoe wordt het draagvlak gepeild bij inwoners en ondernemers in de gemeente?

Via de stemverhoudingen in de gemeenteraad. In Den Helder staat de zaak op poten, gesteund door een overgrote meerderheid van de gemeenteraad. 

Wat zijn de gevolgen voor de lokale werkgelegenheid? Komen er banen bij, of gaan andere banen verloren?

Een SMR is een banenmotor. Beschouw een SMR als een integraal onderdeel van een grotere economische activiteit. Een SMR levert duurzame stroom en warmte, die de basis is voor duurzame industrie en duurzame bewoning, die samen een duurzame economie vormen. Duurzaam ook in de zin van economisch florerend, met de ruimte om mee te bewegen met de tijd. De SMR zelf heeft personeel nodig. Het personeel dat bij de SMR werkt, krijgt bovengemiddelde salarissen. Dat geld geeft men uit en komt de regio ten goede. De SMR heeft toeleveranciers nodig, diensten, enz. enz.

Overigens is het gros van de werknemers die nodig zijn voor een SMR, MBO en HBO geschoold, er zijn weinig tot géén PhDs nodig om een SMR te draaien.

Hoe zorgen we ervoor dat omwonenden goed geïnformeerd en betrokken blijven bij de besluitvorming?

Door informatieavonden te organiseren, en te communiceren via de gemeentelijke website en de lokale krant. In Borssele gebruikt men een speciale app voor dit doel. Gemeente en bewoners kunnen met de ontwikkelaar afspreken dat de SMR stroom tegen een lagere prijs verkoopt aan de omwonenden. Een SMR kan de basis zijn voor het lokale warmtenet. Je kunt afspreken dat de ondernemer die de centrale komt bouwen overweegt om een stuk van het eigendom en/of de winst te delen met mensen die willen participeren.

Verder is het een politiek proces. Dus of je wilt het, en dan ga je ervoor. Of je maakt het proces onnodig complex en vraagt bij ieder ditje of datje om de mening van de bewoners. In het laatste geval komt de SMR er niet.

Waarom zou kernenergie de beste keuze zijn in plaats van bijvoorbeeld opslagtechnieken voor zonne- en windenergie?

Zie eerder antwoord, wind en zonne-energie zijn als ‘stand-alone’ goedkoop, maar vereisen een topzwaar energiesysteem dat verre van goedkoop is. Begin 2025 maakte de NOS bekend dat dat de kosten voor het uitbreiden van het stroomnet zo'n 200 miljard gaan bedragen. Hoe meer hernieuwbaar in het systeem gaat, des te hoger worden deze kosten. Kernenergie drukt die kosten significant.

Is kernenergie op lange termijn echt duurzaam, gezien de afhankelijkheid van uranium en de problematiek rond kernafval?

Uranium kan worden gewonnen uit zeewater. China doet dit al voor 130 dollar per kilo en dat is een prijs die bijna gelijk is aan conventionele uraniumwinning. Daarmee is uranium in de praktijk onuitputtelijk geworden. Er zit meer dan 1000 keer meer uranium in zeewater dan we kunnen opgraven. En het wordt voortdurend aangevuld dankzij tectonische activiteit en erosie van bergen. Verder is het mogelijk om de verbruiks-efficiëntie omhoog te schroeven van 4% naar bijna 100%. In dat geval is er genoeg om de mensheid voor tienduizenden jaren te voorzien van ruim voldoende energie. En dan is er ook nog eens thorium... Dus nee, we krijgen onze nucleaire brandstoffen nooit opgebruikt.

Voor een antwoord over het kernafval: zie boven, en onder meer deze link. 

Ironisch genoeg wordt de wereld dankzij ons gebruik van Uranium steeds een beetje minder radioactief…

Hoe past een kerncentrale binnen de bredere strategie voor energietransitie en klimaatdoelstellingen?

Op dit moment staan Nederland en Europa voor een moeilijke keuze. De energietransitie loopt vast, bedrijven in de Nederlandse en Europese (vooral de Duitse) industrie gaan op grote schaal failliet of vertrekken naar oorden waar de energie wel goedkoop is. Elektriciteit is ondanks meer dan 1000 miljard euro aan investeringen in hernieuwbare energie niet goedkoper geworden. Het topzware energiesysteem dat nu wordt gebouwd , legt een onredelijk zware druk op onze economie. Kerncentrales, waarvan de eerste tien relatief duur zijn, zijn een middel om het systeem af te slanken. Ze gaan ons helpen om efficiënter om te gaan met onze middelen. Uiteindelijk is inzetten op kernenergie een betere keuze voor Nederland en Europa. Zweden en Frankrijk gingen ons in de Jaren 70 en 80 voor en hebben de schoonste elektriciteitsnetwerken van Europa. Al deze landen zie je nu terugkeren naar kernenergie. 

Ze doen dit met een reden.

Kun je een kerncentrale laten verzekeren?

Hoewel wij de indruk hebben dat dit verhaal bij buitenlandse antikernenergiebewegingen meer populariteit geniet dan in Nederland, zien we het toch ook opduiken in Nederlandse discussies, en in die zin is het verhaal hardnekkig. Het is echter een mythe.

De eenvoudigste manier om het te controleren is om even een mailtje te sturen naar ons eigen EPZ en de vraag voor te leggen. Ze zullen u dan vertellen dat ze als bedrijf een bedrijfsaansprakelijkheidsverzekering hebben. 

‘Maar ‘Fukushima’ dan?’, zult u misschien vragen. De gevolgschade van 100 miljard dollar, die meestal als rond getal wordt genoemd, werd die door uitbater TEPCO vergoed? Het antwoord daarop is nee. Verzekeringstechnisch is dat om twee redenen niet vreemd. De eerste is dat een dergelijk ongeluk dermate uitzonderlijk is, dat de kans statistisch gesproken niet zinvol valt te berekenen. De tweede is dat de gevolgschade van een omvang is dat ieder bedrijf hiervan kopje onder zou gaan (en gedupeerden geen compensatie ontvangen). Dat in Japan de staat de gevolgschade heeft ‘vergoed’ wordt door sommigen uitgelegd als een onderbouwing van de stelling dat ‘kerncentrales niet zonder subsidie kunnen’. Kernenergie is hierin echter allerminst uniek. Een in de elektriciteitssector bekend voorbeeld is de gevolgschade van gebrekkig onderhoud aan hoogspanningskabels door het elektriciteitsbedrijf First Energy, dat in 2003 leidde tot de grootste blackout in de geschiedenis van de VS, die vier dagen duurde en zo’n 50 miljoen klanten trof. Gevolgschade naar schatting: ruim 50 miljard dollar. https://www.energy.gov/oe/august-2003-blackout 

Een goede uiteenzetting van dit complexe onderwerp verscheen in een Twitter Draadje van tegenwoordig X, in 2019, van de hand van Alex Gilbert. Bovenstaande link is daarin ook te vinden. 
https://x.com/gilbeaq/status/1136023820245131264?s=20